Καινοτόμες Διδακτικές Προσεγγίσεις

Σχολικός Εκφοβισμός: Μορφές Εκδήλωσης Φαινομένου

Μια πρόταση διδακτικής παρέμβασης για το Δημοτικό Σχολείο 

«Παίρνω θέση… όταν η βία δε μ’ αρέσει»

 Α΄ Φάση: Απελευθέρωση

• Θεατρικά Παιχνίδια:

Α) «Ελεύθερη βάδιση στο χώρο - Κλείστε τις τρύπες»  (Γκόβας, 2002, σελ. 24)

Τα μέλη της ομάδας βαδίζουν ελεύθερα στο χώρο, με τη συνοδεία κρουστών οργάνων. Όταν ο ήχος σταματά, τα σώματα παγώνουν την κίνηση. Επισημαίνεται ότι καθώς περπατάνε χρειάζεται να απλώνονται για να κλείνουν τις τρύπες.

Β) «Βόμβα» (Γκόβας, 2002, σελ. 24)

Κάθε μέλος της ομάδας επιλέγει κάποιο άλλο που θεωρεί ότι είναι η "βόμβα" του. Θα πρέπει να κινείται όσο το δυνατόν μακρύτερα από τη "βόμβα", χωρίς όμως η «βόμβα» να τον καταλάβει. Όταν τα κρουστά σταματούν και τα σώματα παγώνουν, ο εμψυχωτής ρωτάει να μάθει τις "βόμβες" για να δει ποιος κατάφερε να επιτύχει το προσδοκώμενο.

Γ) «Βόμβα - Ασπίδα»  (Γκόβας, 2002, σελ. 24)

Τώρα, κάθε μέλος της ομάδας επιλέγει κάποιο διαφορετικό άτομο που θεωρεί ότι είναι η "βόμβα" του. Μετά την πρώτη βάδιση μακριά από τη νέα "βόμβα", ο εμψυχωτής ζητάει να βρουν κι ένα άτομο ως ασπίδα και καθώς βαδίζουν να το έχουν ανάμεσα σε αυτούς και τη "βόμβα" τους. Στο τέλος, ο εμψυχωτής ζητά να μάθει τη βόμβα και την ασπίδα του καθενός.

Δ) «Γλύπτης – Γλυπτό»  (Γκόβας, 2002, σελ. 83)

Δημιουργία μιας εικόνας – φωτογραφίας χαρακτηριστικής εικόνας του διηγήματος, με την τεχνική της ακίνητης εικόνας. Η ομάδα σχολιάζει, ερμηνεύει και ανακοινώνει την έννοια που αναδύεται… Δίνονται εξηγήσεις και γίνονται διορθώσεις από το γλυπτό ή το γλύπτη.

  Β΄ Φάση: Αναπαραγωγή

•  Για τη Στ΄ τάξη:

Ανάγνωση από το Ανθολόγιο της Στ΄ Δημοτικού, του αποσπάσματος: «Η Αστραδενή στο νέο σχολείο της», της Ευγενίας Φακίνου.Ανθολόγιο Λογοτεχνικών Κειμένων Ε΄ και Στ΄ Δημοτικού

•  Για τις Β΄ και Γ΄ τάξεις:

Προβολή αυτοσχέδιου, διαδραστικού power point με πρωταγωνίστρια την Αστραδενή, η οποία διηγείται την ιστορία της στα παιδιά και ζητά τη βοήθειά τους.Διαδραστικό power point με την Αστραδενή

•  Δραστηριότητες:

Α) «Καταιγισμός ιδεών» για την έννοια: «Σχολικός εκφοβισμός» (Γκόβας, 2002, σελ. 151).

Κάθε παιδί γράφει την έννοιά του σε χαρτάκι (μπλε για τα αγόρια, ροζ για τα κορίτσια).

B) «Εννοιολογικός χάρτης» για τη διασύνδεση των εννοιών που θεωρεί κάθε παιδί ότι συνδέονται με τη φράση: «Σχολικός εκφοβισμός».

Γ) «Το ημερολόγιο της Αστραδενής»: Δημιουργική σύνθεση σε μία ιστορία (Γκόβας, 2002, σελ. 197).

Ο εμψυχωτής δίνει στα παιδιά την εξής συνθήκη: «Η Αστραδενή γυρίζει σπίτι μετά την πρώτη μέρα στο νέο της σχολείο. Ανοίγει το ημερολόγιό της… Τι γράφει για τα συναισθήματά της, σχετικά με όσα συνέβησαν εκεί;» (μπλε για τα αγόρια, ροζ για τα κορίτσια).

• Βιωματικές Δραστηριότητες:

Α) «Σκυταλοδρομία» (Γκόβας, 2002, σελ. 102)

Οι μαθητές σχηματίζουν κύκλο και ο εμψυχωτής δίνει τη συνθήκη: «Τσακωμός της Αστραδενής στο προαύλιο»… Κάθε παιδί με τυχαία σειρά, μπαίνει στο κέντρο του κύκλου και συμπληρώνει την εικόνα σε ακινησία.

Β) «Η Ανίχνευση σκέψης» (Γκόβας, 2002, σελ. 140)

Ο εμψυχωτής ακουμπά ένα ένα παιδί – ρόλο στην ακίνητη εικόνα και του ζητάει να πει μια φράση ως ρόλος τη στιγμή εκείνη.

Γ) «Στοπ – καρέ»: Δυναμικές εικόνες- Το πάγωμα της εικόνας (Γκόβας, 2002, σελ. 86).

Ο εμψυχωτής ζητάει από τα παιδιά να ζωντανέψουν την εικόνα και να συνεχίζουν τη δράση από το “pause” στο “play”.

Δ) «Χωρισμός ομάδων»

Οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες με βάση το ρόλο που είχαν στο περιστατικό… Θύτες, θύματα, παρατηρητές.

  Γ΄ Φάση: Σκηνικός Αυτοσχεδιασμός

•  Βιωματικές Δραστηριότητες:

Α)  «Η ανακριτική καρέκλα» Γκόβας, 2002, σελ. 141)

Οι μαθητές που βρίσκονται στην ομάδα του «θύτη» κάθονται εναλλάξ σε μία καρέκλα… (Περνάνε όλοι από αυτήν). Οι υπόλοιποι, που τη στιγμή εκείνη είναι ο εαυτός τους κι όχι ρόλος, «ανακρίνουν» τους θύτες σχετικά με τις αιτίες που τους οδήγησαν στην πράξη αυτή… (Το παιδί που ρωτάει καταγράφει και την απάντηση του θύτη: ροζ για τα κορίτσια, μπλε για τα αγόρια).

Β) «Περίγραμμα ρόλου» : Ρόλος – στον – Τοίχο (Γκόβας, 2002, σελ. 137)

Σε χαρτί του μέτρου φτιάχνουμε το περίγραμμα ενός παιδιού από την ομάδα του θύματος κι ενός από την ομάδα των παρατηρητών. Μέσα στα περιγράμματα, κάθε παιδί γράφει πως θα ένιωθε το ίδιο αν βρισκόταν στη θέση του θύματος και του παρατηρητή αντίστοιχα. (Χρησιμοποιεί κίτρινα χαρτιά για να το γράψει και το τοποθετεί στο περίγραμμα. Τα κορίτσια  γράφουν με μοβ/ροζ μαρκαδόρο, τα αγόρια με μπλε). Έξω από το περίγραμμα καταγράφει πώς θα αντιδρούσε (σε ποιον θα ανέφερε το περιστατικό) το ίδιο το παιδί  ως  θύμα ή παρατηρητής αντίστοιχα. (Χρησιμοποιεί λευκά χαρτιά για να το γράψει και το τοποθετεί στο περίγραμμα. Τα κορίτσια γράφουν με μοβ ή ροζ μαρκαδόρο, τα αγόρια με μπλε).

    Δ΄ Φάση: Ανάλυση

•    Δραστηριότητες Διδακτικής Παρέμβασης:

Α) «Τεχνική θεάτρου Forum» : Τεχνικές Forum Theatre (Γκόβας, 2002, σελ. 153)

Μια ομάδα παιδιών δραματοποιεί την εικόνα της Αστραδενής, με θέμα: «Tσακωμός στο προαύλιο», χωρίζοντάς την σε όσες σκηνές επιθυμούν. Όποιος από τα υπόλοιπα παιδιά – θεατές θελήσει μπορεί να παρέμβει, να μπει στη σκηνή και να αλλάξει την αντίδραση του καταπιεσμένου (της Αστραδενής). Στο τέλος, γίνεται συζήτηση προκειμένου να καταστεί σαφές πώς το περιβάλλον προκάλεσε τις συγκεκριμένες ενέργειες και αναλύεται το «πώς φτάσαμε ως εδώ» και το «τι θα μπορούσε να είχε γίνει».
Συγκεκριμένα, αξιοποιούνται οι ακόλουθες τεχνικές:

1. "Ομαδική εικόνα, ένας τη φορά": Δημιουργούμε ένα ομαδικό γλυπτό μπαίνοντας ένας τη φορά στην εικόνα και χτίζοντας σε δυναμική εικόνα πάνω σε αυτά που έχουν στήσει οι προηγούμενοι με θέμα «καυγάς στο προαύλιο».
2. Ακολουθεί "ανίχνευση σκέψης" όλων, όπου ο εμψυχωτής ακουμπά στον ώμο κάθε συμμετέχοντα στη σκηνή, ώστε να ακουστεί δυνατά τη σκέψη που κάνει ή τα λόγια που θα έλεγε αν δεν είχε παγώσει.
3. Η παγωμένη εικόνα ζωντανεύει για μερικά δευτερόλεπτα και εξελίσσεται ένας "ομαδικός αυτοσχεδιασμός.
4. 1. "Ανακριτική καρέκλα" : 
   Για να μάθουμε περισσότερες πληροφορίες για την ιστορία, ζητάμε από μερικούς ήρωές της (θύτες, θύμα, παρατηρητές) να καθίσουν με τη σειρά σε μια καρέκλα και να απαντήσουν σε ερωτήσεις των θεατών - μαθητών. Η άσκηση επαναλαμβάνεται σε μερικούς από τους ήρωες που προέκυψαν από την ιστορία.
5. Εισαγωγή της "θεωρίας του θεάτρου του καταπιεσμένου" και του "θεάτρου της αγοράς" (theatre forum).
6.  Γίνεται χωρισμός ομάδων και καθεμία δημιουργεί το παρελθόν της ιστορίας, σε δύο προηγούμενες φάσεις, με τη μορφή "σύντομων σκηνών", προκειμένου να αναζητηθούν τα αίτια του περιστατικού. Οι ομάδες παρουσιάζουν τις ιστορίες τους.
7. Επιλέγεται μία από τις ιστορίες, εμπλουτίζεται κι επιχειρείται η πραγματοποίηση "θεάτρου forum" σε αυτήν, αντικαθιστώντας τον πρωταγωνιστή-καταπιεσμένο σε διάφορες στιγμές, σύμφωνα με το αίτημα των ενεργών θεατών, ώστε να προκύψουν εναλλακτικές στρατηγικές χειρισμού της κατάστασης και να διαλευκανθούν λανθασμένες αντιλήψεις για τις μορφές του σχολικού εκφοβισμού. 
8. "Συζήτηση - αξιολόγηση τεχνικών", συμπεράσματα μαθητών. 

Βιβλιογραφικές Αναφορές 

Γκόβας, Ν. (2002). Για ένα νεανικό, δημιουργικό θέατρο: Ασκήσεις, παιχνίδια, τεχνικές. Αθήνα: Μεταίχμιο.

Μαυρέας, Δ. & Χολέβα, Ν. (2013). Αντιμετωπίζοντας τη βία, το ρατσισμό και τη ξενοφοβία: υλικό και προτάσεις του Πανελληνίου Δικτύου για το Θέατρο στην Εκπαίδευση για δημιουργικές δραστηριότητες με μαθητές. Εκπαίδευση & Θέατρο, 14, 82-87.

Μπεκιάρης, Γ., Βούλγαρη, Κ., Παναγιωτοπούλου, Α. & Στειακάκη, Μ. (2013). Δεν φοβάμαι... έχω φίλους, εσύ; - Ένα Θεατροπαιδαγωγικό Πρόγραμμα από την Ομάδα ΠΑιΘέΑ και ένα Σχέδιο Διδασκαλίας για την αντιμετώπιση του φαινομένου της σχολικής βίας. Εκπαίδευση & Θέατρο, 14, 107-112.